De meeste mensen denken bij de woorden biometrie en paspoort aan vingerafdrukken. Maar de gezichtsscan in het paspoort en de identiteitskaart is ook een biometrisch kenmerk, wat wordt gebruikt voor surveillancetechnieken die een ernstige inbreuk op de privacy vormen. Johan van Someren, woordvoerder van Platformdeelnemer Stichting Meldpunt Misbruik ID-plicht, over de toepassingen en risico’s van biometrische gezichtsherkenning.
In Nederland is op 26 augustus 2006 het biometrisch paspoort ingevoerd. Vanaf die datum werd er een nieuw model paspoort en identiteitskaart uitgegeven met een RFID chip (1). RFID betekent Radio Frequency Identification. Het is een chip met een soort antenne die binnen in de identiteitskaart en de persoonlijke pagina van het paspoort verborgen zit. Wanneer deze een signaal opvangt met de bedoeling de chip uit te lezen, dan wordt de chip door dat signaal geactiveerd. Op de chip staan alle persoonlijke gegevens die ook buiten op de kaart staan. De foto is in kleur en kan op een monitor worden uitvergroot. Wanneer je het paspoort of identiteitskaart op een speciaal controleapparaat legt, kunnen de gegevens in de chip worden uitgelezen. Dat gebeurt bijvoorbeeld op Schiphol, maar het kan ook op het stadhuis als je daar om vraagt.
Pasfoto’s als biometrische data
De meeste mensen denken bij de woorden biometrie en paspoort gelijk aan vingerafdrukken. Vanaf 2009 werden vingerafdrukken voor paspoorten en identiteitskaarten verplicht. Je moest dan op een speciaal apparaatje bij het gemeentehuis vier vingerafdrukken laten scannen. Die werden bewaard in de reisdocumentenadministratie samen met de overige gegevens zoals de pasfoto. Er kwamen slechts twee vingerafdrukken op de chip in het reisdocument. Maar die vingerafdrukken zijn niet het enige biometrische kenmerk. Veel mensen beseffen het niet maar het andere biometrische kenmerk is de foto.
Nu denk je misschien ‘Ja maar die foto, dat was toch altijd al?’ Inderdaad maar niet zoals nu. Vroeger was die foto schuin van voren en zwart wit, gewoon een pasfoto. Maar nu is die foto recht van voren in kleur en er gelden speciale eisen volgens de fotomatrix 2007 (2). Je gezicht moet goed zichtbaar zijn, niet te donker maar ook niet overbelicht. Vooral de ogen moet je goed kunnen zien. Je mag ook niet glimlachen op de foto. Je moet neutraal kijken. Als het even kan moet je ook de oren kunnen zien. Een bril mag, maar geen hinderlijke glimmertjes. Waarom is dat allemaal? Het antwoord is, de pasfoto is geen gewone pasfoto meer maar een biometrisch kenmerk waarmee een machine, een computer geprogrammeerd met speciale software, gezichten kan herkennen en vergelijken. En dat gebeurt recht van voren omdat dit de beste voorwaarden schept voor automatische herkenning en vergelijking.
Hoe werkt gezichtsherkenning?
En dat gebeurt nu ook al, bijvoorbeeld op Schiphol en ook op andere luchthavens. Er worden zoveel mogelijk elektronische poorten geïnstalleerd, de zogeheten E-gate. Dat werkt als volgt: je legt je paspoort op de scanner. Op de pagina met persoonlijke gegevens staat onderaan een door een machine leesbare strook. De machine heeft die nodig als code om de chip te kunnen ontcijferen, want de informatie op de RFID chip is versleuteld omdat niet iedereen daar bij mag. Het apparaat berekent de juiste sleutel en voert die in. En de chip in het paspoort geeft antwoord en geeft zijn informatie prijs. De persoonsgegevens kunnen nu worden uitgelezen, ook de foto.
Dan ga je met je voeten op de aangegeven plek staat in het apparaat en je kijkt recht in de camera. Deze maakt dan een foto en vergelijkt deze met de foto op de chip in het paspoort. En als de overeenkomst voldoende is dan ben je geïdentificeerd als rechtmatige houder van het paspoort. Nu worden er soms valse paspoorten onderschept maar dat heeft met die gezichtsherkenning weinig of niets te maken want de machine controleert ook een aantal heel andere echtheidskenmerken. Als die niet in orde zijn, gaat er ergens op een controlepaneel een rood lampje branden en wordt de persoon in kwestie uit de rij gehaald.
Nu denken sommige mensen misschien, dat is allemaal best handig. Vooral die bedrijven die dit soort apparaten ontwerpen en verkopen, vinden het zelf een hele vooruitgang. Ze vertellen vaak dat nu de machine het zelfde doet wat vroeger een douanier handmatig deed. Maar dat is niet waar. Het is niet het zelfde. Er is namelijk geen douanier die bij een paspoortcontrole eerst een foto van je neemt maar die machine doet dat wel. En die foto wordt ook nog eens 24 uur bewaard en misschien wel nog langer en kan ook in andere systemen worden opgeslagen. Wat daarmee gebeurt kun je zelf niet meer controleren. En als het een foto is van 8 megapixel of meer dan kun je ook nog eens gedetailleerd de iris er uit halen ook al is dat niet helemaal het zelfde als een irisscan maar het kan wel.
Gezichtsherkenning in het publieke domein
Die gezichtsherkenning wordt steeds verder ontwikkeld en ook voor andere doeleinden gebruikt. Gezichtsherkenningscamera’s hangen ook in de Rotterdamse trams. Ook voetbalclubs werken er mee als ze een clubcard verplicht stellen. Hier kun je nog zeggen, we weten het, maar gezichtsherkenning duikt steeds meer op in het publieke domein bijvoorbeeld op snelwegen. Rondom Schiphol hangen camera’s die de voorbij komende auto’s scannen. Ze kijken niet alleen naar de nummerplaat maar ook naar de gezichten achter de voorruit. En als jou paspoortfoto bekend is dan kan het zo maar gebeuren dat die camera’s jou herkennen. Niet alleen je kenteken maar ook je gezicht. Dat wordt dan gekoppeld.
ANPR systemen (Automatic Number Plate Recognition) zijn ook al geïnstalleerd bij 15 grensovergangen naar België en Duitsland. Het systeem heet @migo boras (3). Alle kentekens worden gefotografeerd en ook de zijkant. En als daar iets mee is, kijkt het systeem ook naar de mensen achter de voorruit. Stel je dat eens voor, je wordt gecontroleerd maar je merkt het zelf niet, er is geen tegencontrole, je ziet niet wie jou controleert, je weet niet wat er met jou gegevens gebeurt! Je hebt er geen controle meer over en dat gaat steeds verder.
Toen het biometrisch paspoort werd ingevoerd was het niet alleen de bedoeling om biometrische gegevens aan het reisdocument toe te voegen, maar ook in een database te bewaren. Die database zou ook gebruikt worden voor opsporing door inlichtingendiensten en onder bepaalde voorwaarden kon ook de Officier van Justitie biometrische gegevens (foto en vingerafdrukken) van verdachten laten nemen om te vergelijken met de reisdocumentenadministratie.4 Een aantal burgers ging hier niet mee akkoord en zijn gerechtelijke procedures gestart. De Stichting Privacy First begon een procedure waarbij een aantal mensen gevoegd hebben. Anderen procederen als privépersoon, met ondersteuning van Burgerrechtenvereniging Vrijbit. Er werd vooral bezwaar aangetekend tegen de verplichte vingerafdrukken maar de meesten hebben van begin af aan laten weten bezwaar te maken tegen de opslag in databanken van biometrische gegevens in het algemeen, dus ook de gezichtsscan, en het gebruik van RFID.
Nu is de invoering van vingerafdrukken in paspoort en identiteitskaart technisch niet vlekkeloos verlopen. Na herhaaldelijk aandringen door burgerrechtenvereniging Vrijbit bij de gemeenteraad Utrecht en bij de Tweede Kamer kwam het uiteindelijk in april 2011 tot een hoorzitting. Toen is gebleken dat in veel gevallen de opgeslagen vingerafdrukken van slechte kwaliteit waren,in 20 tot 25% van de gevallen kwamen de vingerafdrukken niet overeen met de houder van het document. Minister Donner beloofde te stoppen met de opslag van vingerafdrukken in databanken en alle opgeslagen vingerafdrukken te wissen. Tevens beloofde hij de identiteitskaart vingerafdrukvrij te maken.
Biometrische bezwaren nog springlevend
Inmiddels zijn vingerafdrukken voor de identiteitskaart niet langer verplicht maar voor het paspoort nog wel. Minister Plasterk meent dat daarmee de problemen van mensen met ernstige bezwaren tegen biometrie zijn opgelost. Maar is dat ook zo? Nee! De identiteitskaart is nog steeds biometrisch want er zit een RFID chip in met een gezichtsscan die ook in een database wordt opgeslagen en voor andere doeleinden kan worden gebruikt. Ook wil de regering een centrale database waar al die gezichtsscans inkomen nog steeds niet uitsluiten. De vingerafdrukken zijn weliswaar uit de database gewist maar de gezichtsscans kunnen nog steeds gebruikt worden voor opsporing. Daarvoor hoeft alleen de wet een klein beetje te worden aangepast, net zoals Minister Opstelten dat met het bewaren van kentekens ook heeft gedaan. Is dat ver gezocht? Nee!
‘Landelijk dekkende infrastructuur’
In 2011 schreef het landelijk Korps Politie Diensten dat de organisatie toewerkt naar een landelijk dekkende infrastructuur waaraan men zoveel mogelijk camera’s wil koppelen. Volgens Erik van der Zee van Geodan, een bedrijf dat gespecialiseerd is in ‘ruimtelijke informatievoorziening’ is dat technisch mogelijk. Nu zijn nog niet alle camera’s in de openbare ruimte zo geavanceerd dat ze mensen kunnen identificeren maar over tien jaar is dat mogelijk anders. De overheid heeft van alle Nederlanders een digitale pasfoto voor het paspoort of identiteitskaart. Dat maakt volgens Erik van der Zee identificatie van iedereen op straat door camera’s met gezichtsherkenning mogelijk. (5)
Voetnoten:
1 Brief gemeente http://www.hetverzet.nl/2006/briefgemeente.htm
2 Eisen fotomatrix, zie Fotomatrix model 2007
3 @migo boras Zie http://www.nrc.nl/nieuws/2011/10/31/nut-van-nieuw-camerasysteem-langs-de-grenzen-niet-bewezen/
4 Zie “De functie van uw vingerafdruk” https://platformburgerrechten.nl/2010/10/27/de-functie-van-uw-vingerafdruk/
5 “De camera telt de mensen zelf wel”, NRC 2014/02/17
Foto: Kent K. Barnes / kentkb (CC)
