De Tilburgse hoogleraar Moerel pleit in haar oratie voor het schrappen van het doelbindingsprincipe in de Europese gegevensbeschermingrichtlijn. Een frontale aanval op een fundament van het privacyrecht waardoor de Googles, NSA’s en ING’s van deze wereld vrij spel krijgen bij het ongecontroleerd op grote schaal verzamelen van persoonsgegevens. Tijmen Wisman, voorzitter van het Platform Bescherming Burgerrechten over de gevaren van technologisch determinisme.
Privacy is hard op weg om het meest omstreden onderwerp van deze eeuw te worden. In internationale verdragen en onze Grondwet neemt het een prominente plaats in, maar in de praktijk lijken de overheid en het bedrijfsleven het niet zo nauw nemen met onze privacy. Een veelgehoord argument is dat privacy niet meer van deze tijd is. Het staat in de weg aan de gouden bergen die worden beloofd door de evangelisten van smart technology en Big Data. De conclusie die sommige mensen aan deze praktijk verbinden, is dat de burger privacy niet zo belangrijk vindt. De publieke consternatie na de bekendmakingen van directeur Particulieren Hans Hagenaars van ING spreekt deze conclusie tegen.
Een van de grootste bedreigingen voor privacy is dat gegevens die eerst voor een specifiek doel werden verzameld, later voor andere doelen worden ingezet. Zo kwam deze week in het nieuws dat de marketingmensen van ING van plan waren om de betaalgegevens van hun klanten te exploiteren voor reclamedoeleinden. Dit plan van ING gaat rechtstreeks in tegen bepaalde beginselen van privacybescherming – zoals doelbinding en verenigbaar gebruik. Beginselen die door de pas aangestelde hoogleraar ‘Global ICT Law’ Moerel als niet van deze tijd worden beschouwd. Ze gaan volgens haar in tegen het technische imperatief en proberen de toekomst van Big Data af te houden. Het achterliggende argument is dat de techniek iets buiten onze macht is, iets bovennatuurlijks, als een geest die uit de fles is gekomen en onze beschaving fundamenteel zal transformeren. Deze houding wordt ook wel geduid als technologisch determinisme.
Hoewel we het wonder der techniek niet moeten onderschatten, mogen we niet vergeten dat het mensen zijn die het bouwen en wij aldus de uiteindelijke beslissing nemen hoe iets werkt. Iedereen die het ontwerp van een ict-systeem verdedigt als onvermijdelijk, doet dat omdat dit specifieke ontwerp hem het grootste voordeel oplevert. Een houding van technologisch determinisme staat toe dat overheden en bedrijven geen verantwoordelijkheid hoeven te nemen voor de inbreuken die zij maken op de privacy van burgers en mag daarom niet als een argument worden geaccepteerd. De woorden van Moerel zijn een frontale aanval op de meest essentiële beginselen binnen het privacyrecht.
Doelbinding kan als het meest substantiële beginsel van privacy worden beschouwd. Het toetsen of de verwerking van gegevens noodzakelijk is voor het beoogde doel is immers onmogelijk als dit doel niet is geformuleerd. Hoewel professor Moerel haar oratie als muziek in de oren moet klinken van de Googles en Facebooken van deze wereld, zijn het tamelijk valse noten die zij aanslaat voor hen die zich bekommeren om privacy tegen de achtergrond van de burger- en mensenrechten zoals onder meer vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).
Het lijkt erop dat de heer Hagenaars van de ING op de eerste rij zat bij de oratie van professor Moerel en direct na de woorden ‘I have spoken’ zich richting de tekentafel begaf om zijn revolutionaire plan uit te schrijven. Helaas voor de heer Hagenaars bleken de uitspraken van professor Moerel in het vacuüm van een afgesloten zaal vol academici een stuk beter te vallen dan in de publieke ruimte, hetgeen het belang van privacy maar eens te meer onderschrijft. Wellicht had de oratie alleen ten doel om een academische discussie aan te wakkeren en al die ingeslapen privacy-juristen (waaronder ondertekende) eens flink wakker te schudden om de onderliggende aannames van hun overtuigingen wederom grondig te bestuderen en is zij na het lezen van de plannen van ING spontaan overgestapt op een andere bank. In dat geval moet ik mijn complimenten geven aan professor Moerel, missie geslaagd.
Tijmen Wisman, promovendus aan de VU en voorzitter Platform Bescherming Burgerrechten
afbeelding: flickr|orvalrochefort (CC)
