Journalist en deelnemer aan het Platform Johan van Someren vreest dat de Coronacrisis wordt aangewend om de lang gekoesterde wens van een cashless society te verwezenlijken. Waakzaamheid is geboden.
‘U kunt hier alleen met PIN betalen!’
‘Pardon’, zeg ik vanuit het midden van de rij.
‘Dat is vanwege het Coronavirus’, zegt de vrouw achter de kassa alsof ik dat niet begrijp. Ze kijkt naar mijn blauwe handschoenen, een voorzorgsmaatregel die zij nog niet heeft genomen. Een fles desinfecterend middel is ook niet te bekennen. ‘U wilt het virus met PIN verspreiden?’ zegt de klant voor mij, ‘het maakt mij niet uit hoor!’ en hij toetst zijn code in.
Dan ben ik aan de beurt. ‘U kunt alleen met PIN betalen, anders houdt het op!’ zegt de vrouw nogmaals.
‘Mevrouw er is geen enkele wet die dat voorschrijft’ zeg ik geërgerd. ‘Ik leg hier tien euro op de toonbank. Het wisselgeld mag u houden voor de service.’
‘Meneer..!’
Ik laat mijn boodschappen in mijn tas verdwijnen, loop de winkel uit en kijk niet om. Straks gaan ze nog de politie bellen omdat ik contant heb betaald.
Het Coronavirus zet de wereld op zijn kop. Winkeliers nemen maatregelen om het personeel te beschermen en verspreiding tegen te gaan. Steeds meer winkels willen contante betalingen niet alleen ontmoedigen, maar zelfs niet meer accepteren. Erg vervelend voor mensen die niet pinnen, onhandig voor ouderen, visueel gehandicapten en anderen die om welke reden dan ook contant betalen i.p.v. met PIN, telefoon of chip. De banken hebben inmiddels de limiet voor contactloos betalen verhoogd. Dat is beperkt goed nieuws in een economie die piepend en krakend tot stilstand komt. Vooral de kleine ondernemers en mensen met een smalle beurs begrijpen maar al te goed dat ook dat geld ergens vandaan moet komen.
De voorzorgsmaatregelen zijn te begrijpen, maar worden wel genomen in een context waarin al langer gepleit wordt voor de afschaffing van contant geld op basis van aannames die niet waar zijn zoals: iedereen heeft een smartphone, iedereen betaalt al met PIN, wie niet via internet bankiert is een digibeet, je kunt de techniek niet tegenhouden, de mensen willen het zelf, het is alleen maar makkelijk, enzovoorts. Intussen sluiten steeds meer bankfilialen hun deuren en worden voor mensen die nog overschrijvingsformulieren gebruiken steeds hogere kosten in rekening gebracht. De Consumentenbond ontvangt steeds meer signalen van mensen die vinden dat ze te veel worden gepusht om digitaal te bankieren en ook veel klachten dat je verplicht een mobieltje moet hebben om betalingen te doen.
Ook op macro economisch niveau is er een duidelijke trend waarneembaar waarin contant geld wordt teruggedrongen en de komst van een cashless society van bovenaf wordt gestuurd. In 2017 publiceerde het IMF het 26 pagina’s tellende document ‘The Macroeconomics of De-Cashing‘, waarin de mogelijke scenario’s worden verkend. Hoewel deze studie niet is bedoeld om een pro of contra-positie in te nemen, beschrijft het IMF een stappenplan waarmee een cashless society kan worden gerealiseerd. Bankbiljetten met een hoge waarde worden uit de roulatie gehaald, aan contante betalingen worden limieten gesteld, elektronisch betalen wordt zoveel mogelijk gestimuleerd en bij grensoverschrijding moet contant geld worden aangegeven. Het wordt daardoor makkelijker om geldstromen te volgen en vermogen in kaart te brengen. Wel moet volgens het IMF er rekening mee worden gehouden dat de vlucht in andere valuta toeneemt.
Ook de huidige president van de Europese Centrale Bank Christine Lagarde wil contant geld zoveel mogelijk terugdringen. In november 2018 hield Lagarde, toen nog voorzitter van het IMF, in Singapore een pleidooi voor de invoering van digitale valuta. Haar argumenten waren destijds: in veel etalages is al aangegeven dat er niet contant kan worden betaald, niet alleen in Scandinavische landen, ook in andere landen is het contante geld op zijn retour. En wie zal over tien, twintig of dertig jaar nog papier geld wisselen? Denk aan de nieuwe aanbieders van E-geld zoals AliPay en WeChat in China, PayTM in India en M-Pesa in Kenia. Deze zijn voor de digitale economie ontworpen. Lagarde ziet landen als China, Canada, Uruguay en Zweden als voorlopers bij de invoering van digitale valuta.
Ook de Europese Commissie is een belangrijke aanjager van de e-economie. Om grensoverschrijdende handel en digitaal betalingsverkeer te bevorderen wordt de introductie van de eID gepusht, een elektronische applicatie al of niet opgenomen in een verplichte identiteitskaart waarmee de burger zich niet alleen elektronisch kan identificeren, maar die ook gebruikt kan worden in het elektronisch betalingsverkeer. Ook in Nederland is men hier mee bezig maar de invoering loopt vertraging op. Dat heeft niet alleen te maken met de testfase waarin het project zich bevindt, maar ook met het feit dat hier publieke en private belangen door elkaar heenlopen. Zo heeft de Autoriteit Persoonsgegevens zich meermaals kritisch geuit vanwege het gebruik van het burgerservicenummer, dat eigenlijk alleen bedoeld was voor gebruik binnen overheidsinstellingen.
Door het Coronavirus is de wereld in een algehele uitzonderingstoestand gekomen. Maatregelen die nu worden genomen zouden een permanent karakter kunnen krijgen naarmate deze voortduurt. Een fenomeen dat we al kennen van antiterreurmaatregelen waarbij de privacy massaal werd ingeperkt. Maar het inperken van de privacy van miljoenen burgers heeft de wereld niet echt veiliger gemaakt, wat de vele aanslagen na 9/11 hebben bewezen. Nu dreigt de valse tegenstelling ‘veiligheid of privacy’ vervangen te worden door een andere valse tegenstelling: ‘gezondheid of privacy’. Dat geldt niet alleen voor het quasi verplichte pinnen maar natuurlijk ook voor de Corona app. In werkelijkheid zijn veiligheid/gezondheid enerzijds en privacy en autonomie niet elkaars tegenpolen maar vullen elkaar heel goed aan, als de juiste afwegingen worden gemaakt; privacy by design.
Cash is in het economische systeem direct te gebruiken. Met de negatieve rente is er een extra reden om contant geld te bewaren zonder de tussenkomst van een (digitaal) banksysteem. En daarbij is het met tastbaar geld ook makkelijker om op een realistische wijze een budget te beheren of een kleinschalige economie draaiende te houden waarbij de menselijke maat de norm is. Het is te hopen dat het wetenschappelijk inzicht omtrent het Coronavirus en de verspreiding ervan snel vorderingen maakt zodat de uitzonderingstoestand kan worden afgebouwd. Anders krijgen we er door onoplettendheid en het wegschuiven van de eigen verantwoordelijkheid naast het biometrisch paspoort, cameratoezicht, OV-chipkaart en de mobiele telefoon (let wel, ook laatstgenoemde is vooralsnog niet verplicht, dus een Corona app evenmin) een nieuw volginstrument bij – uw portemonnee. Blijf waakzaam.
foto: cashless? door 8 Kome (CC BY-NC-ND 2.0)
