Bijstandsgerechtigden in Nissewaard wordt opgeroepen hun persoonlijke fraudescore op te vragen bij het gemeentebestuur. FNV stelt een inzagebrief beschikbaar, die de gemeente vraagt om uitleg over data-analyses die ze door een bedrijf laat uitvoeren op burgers in de bijstand. Het eerste verzoek is al de deur uit.

Sinds 2017 huurt het college het bedrijf Totta Data Lab in om bijstandsfraude op te sporen. De gemeente levert daarbij de persoonsgegevens van haar 2300 uitkeringsgerechtigden aan Totta, dat met behulp van algoritmen personen selecteert die een hoog risico op het plegen van fraude zouden hebben. De gemeente stelt vervolgens een onderzoek naar hen in.

Ondanks meerdere vragen uit de gemeenteraad over de werking van Totta Data Labs algoritmen, gaf het college nog geen inhoudelijke toelichting op de werkwijze. De inzagebrief voor burgers die FNV met het Platform Burgerrechten ontwikkelde, moet daar verandering in brengen. Met het verzoek moeten burgers op begrijpelijke wijze uitleg krijgen over de fraudescore die ze kregen toebedeeld.

“Als overheid moet je kunnen verantwoorden waarom burgers op een risicolijst worden geplaatst. Dat mag niet op basis van willekeur gebeuren, of op discriminerende gronden zoals bij de Toeslagenaffaire gebeurde”, licht Maureen van der Pligt van FNV Uitkeringsgerechtigden toe. “Kan de gemeente uitleggen waarom er een team ambtenaren voor de deur staat, of luidt de verklaring dan: ‘het algoritme vond u verdacht’?”

Gebrek aan transparantie

In februari werd fraudesysteem SyRI door de rechter verboden in een procedure gestart door een coalitie met onder meer FNV en het Platform Burgerrechten. De belangrijkste reden was het gebrek aan inzage en controleerbaarheid van het systeem. Kort daarna werden ook zwarte lijsten bij de Belastingdienst en UWV uit de lucht gehaald. Van de soms tienduizenden burgers op deze lijsten kon niet worden verantwoord hoe ze daar waren beland.

“De uitspraak over SyRI bepaalde duidelijk dat burgers die met hun data worden doorgelicht, het recht hebben te weten op welke kenmerken zij worden geselecteerd en zich hier tegen te verweren”, stelt Van der Pligt. “Voorlopig heeft het college alle vragen over de werking van Totta’s algoritmen ontweken, daar moet verandering in komen. Als de gemeente de data-analyses niet kan uitleggen aan burgers, moet ze ermee stoppen.”

Het eerste inzageverzoek is inmiddels de deur uit, zo laat FNV weten. Bijstandsgerechtigden in Nissewaard kunnen de inzagebrief opvragen door te mailen naar ugrotterdam@fnv.nl.