De regering heeft vrijwel niets gedaan met de fundamentele kritiek op het wetsvoorstel voor Super SyRI. De gedane aanpassingen zijn cosmetisch van aard, waardoor de wet nog steeds een carte blanche geeft om alle data over burgers uit alle publieke en private bronnen te koppelen. Een herhaling van het SyRI-debacle dreigt.  

“Wederom dreigt een ingrijpende datakoppelwet op onzorgvuldige wijze door het parlement te worden geloodst”, schrijft het Platform Burgerrechten aan de Kamercommissie Veiligheid en Justitie, doelend op de invoering van SyRI in 2014. Destijds gaven zowel de Raad van State als de Autoriteit Persoonsgegevens een sterk negatief advies over het wetsvoorstel, maar stelde toenmalig Minister Asscher van Sociale Zaken deze kritiek te hebben verwerkt in de wet die aan de Kamer werd voorgelegd. Beide organen stelden naderhand dat hun kritiek onvoldoende was geadresseerd. Toen de rechtbank afgelopen februari SyRI uit de wet schrapte, herhaalde zij dan ook het standpunt van de Raad van State dat “er nauwelijks een persoonsgegeven viel te bedenken dat niet in aanmerking komt voor verwerking.”

Een herhaling van zetten dreigt zich te voltrekken bij het wetgevingstraject voor ‘Super SyRI’, de Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden. De Raad van State, het hoogste adviesorgaan van de regering, gaf in november vorig jaar een sterk negatief advies over het wetsvoorstel Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden. Wederom stelt het kabinet dit advies te hebben verwerkt in het nieuwe voorstel dat nu bij de Tweede Kamer ligt. Wederom blijken de toegevoegde waarborgen weinig om het lijf te hebben.

Een datakoppelwet voor alle handhavingsdoelen

De doelen waarvoor Super SyRI samenwerkingsverbanden kan creëren, zijn zo breed dat de wet nagenoeg ieder handhavingsterrein van de overheid beslaat. Volgens het kabinet is dit ingeperkt. In plaats van vier zeer brede onderwerpen in het voorstel waarover de Raad van State adviseerde, bevat het nieuwe voorstel nu drie brede terreinen waaronder uiteenlopende onderwerpen kunnen vallen.

De reikwijdte van het voorstel is daarbij nauwelijks ingeperkt; deze is vooral verschoven, schrijft het Platform. Het handhaven van de openbare orde en het voorkomen en opsporen van strafbare feiten is in het nieuwe voorstel vervangen door ‘het voorkomen en bestrijden van ernstige vormen van criminaliteit’, een juridisch niet-afgebakende term die afhankelijk van hoe je hem interpreteert, haast evenveel terreinen beslaat. De nieuwe insteek van het voorstel beslaat nog steeds nagenoeg elk handhavingsterrein van de overheid.

De Raad van State achtte het problematisch om zoveel doelen onder één wet te verenigen en gaf aan dat een andere insteek meer recht zou doen aan de ingrijpende bevoegdheden die onder deze wet worden gecreëerd; namelijk voor ieder samenwerkingsverband een aparte wet maken. Dat maakt het mogelijk om per samenwerkingsverband op wettelijk niveau te bepalen welke grenzen en voorwaarden er zouden moeten gelden bij het verwerken van persoonsgegevens op dat specifieke terrein.

Duizend-en-één delegaties

Deze insteek zou volgens de Raad van State eveneens een ander fundamenteel probleem van dit voorstel oplossen, namelijk het feit dat de verregaande bevoegdheden niet in de wet zelf worden begrensd, maar in later toe te voegen onderwetgeving  (een Algemene Maatregel van Bestuur, oftewel AMvB). Omdat AMvB’s worden ingevoerd zonder dat de Kamer daarover stemt, wordt het parlement in feite buiten spel geplaatst bij het stellen van de grenzen en waarborgen die onder deze wet zullen gelden.

Artikel 10 van de Grondwet eist immers dat inbreuken op de privacy in de formele wet worden geregeld, zodat deze voorzienbaar zijn voor de burgers die erdoor kunnen worden geraakt en zodat de Tweede Kamer zich hier grondig over kan buigen alvorens ermee in te stemmen. De mogelijkheid om ingrijpende bevoegdheden te ‘delegeren’ naar lagere wetgeving, was daarmee volgens de Raad van State in strijd met de Grondwet. Een samenwerkingsverband met zulke ingrijpende bevoegdheden vereist aparte wetgeving die door het parlement is bekrachtigd.

Last minute uitbreiding vlucht naar voren

Het kabinet maakt in reactie hierop de opmerkelijke keuze om vier samenwerkingsverbanden rechtstreeks op te nemen in de wet, die daarmee fors wordt uitgebreid. Daarbij wordt de mogelijkheid om later nieuwe samenwerkingsverbanden in onderwetgeving aan de wet toe te voegen, in stand gehouden.

Met deze keus combineert het kabinet het problematische karakter van SyRI’s die via onderwetgeving kunnen worden ingevoerd, met het op stoom en kokend water toevoegen van vier ingrijpende samenwerkingsverbanden die op uiteenlopende terreinen opereren. Deze samenwerkingsverbanden waren geheel niet opgenomen in het wetsvoorstel dat door de Raad van State en de Autoriteit Persoonsgegevens is beoordeeld, waarmee deze buiten spel zijn gezet in hun wettelijke adviesrol. Door bovendien vier uiteenlopende samenwerkingsverbanden in één wetsvoorstel op te nemen, gaat het kabinet regelrecht in tegen het advies van de Raad van State om hier afzonderlijke wetten voor te maken. Volgens het Platform is dit een vlucht naar voren waarmee dit ingrijpende voorstel in nog onoverzichtelijkere en complexere vorm door het parlement wordt gerommeld.

Een groot arsenaal aan cosmetische waarborgen

Minister Grapperhaus stelde tegenover de Kamer dat er een “groot arsenaal aan waarborgen” in het aangepaste voorstel is opgenomen om de privacy van burgers te beschermen. In feite komen deze toevoegingen veelal neer op beveiligingsmaatregelen die al in bestaande wetgeving staan opgenomen. Het Platform noemt de waarborgen in haar brief dan ook “een sigaar uit eigen doos”. Belangrijker is echter dat de waarborgen de bevoegdheden om onder Super SyRI data over burgers te verwerken, niet inperken; het kabinet presenteert maatregelen die gegevens beveiligen ten onrechte als waarborgen om privacy te beschermen.

Daarnaast houden veel waarborgen die in de wet zijn opgenomen, niet meer in dan: “dat wordt later geregeld”. Waar een bevoegdheid volgens de Grondwet direct in de wet zou moeten worden begrensd, verwijst de WGS op deze plek naar nog in te voeren onderwetgeving waarover de Kamer niet kan stemmen. De SP wees er al op dat de term AMvB alleen al in de wettekst 68 maal voorkwam; vrijwel alle cruciale zaken die onder deze wet plaatsvinden, worden bepaald zonder dat de Kamer daarover kan stemmen.

Ook het feit dat het voorstel vermeldt dat burgers recht hebben op inzage in de gegevens die over hen worden verwerkt binnen samenwerkingsverbanden, valt als een wassen neus te beschouwen. Dit omdat deze inzage al kan worden geweigerd als één van de partijen in een samenwerkingsverband daar bezwaar tegen indient. Minister Grapperhaus gaf tijdens het overleg in de Kamer aan dat burgers die daar een probleem mee hebben, maar naar de rechter moeten stappen.

Herhaling SyRI-debacle

In tegenstelling tot de aanname van SyRI, die bij hamerstuk plaatsvond, is een smaldeel van de Tweede Kamer zeer kritisch geweest op het voorstel voor Super SyRI. Het lijkt alleen niet genoeg te zijn om het kabinet of een Kamermeerderheid op andere gedachten te brengen. De Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden lijkt op basis van het wetgevingsoverleg dat gisteren plaatsvond en de standpunten die door de aanwezige fracties werden ingenomen, zonder grote wijzigingen te worden aangenomen. De uitstekende moties van de SP en GroenLinks, die onder meer verzochten om een nieuwe adviesronde van de Raad van State en de AP, het verplichten van volledige transparantie en om het schrappen van de mogelijkheid om nieuwe samenwerkingsverbanden per AMvB toe te voegen, konden in het overleg op te weinig bijval rekenen. Hoewel coalitiepartij D66 ook fundamentele bezwaren uitte, lijkt er ook buiten de kabinetspartijen om een duidelijke Kamermeerderheid voor dit voorstel te zijn.

https://twitter.com/KeesVee/status/1336010839741042689

Aanstaande dinsdag stemt de Tweede Kamer over het wetsvoorstel en de ingediende moties.

Download hier de brief die het Platform Burgerrechten vorige week schreef aan de Tweede Kamer.

Meer informatie

Lees hier een achtergrondverhaal waarin de bezwaren van het Platform tegen SyRI uiteen worden gezet.

Lees hier de uitgebreide input die het Platform aan de Tweede Kamer stuurde voorafgaand aan de behandeling van dit wetsvoorstel.

Steun ons werk omtrent de WGS

Het Platform Burgerrechten zal de behandeling van het WGS voorstel de komende tijd kritisch volgen en input leveren aan Kamerleden. Daarbij zijn we volledig afhankelijk van donaties. Als u ons werk belangrijk vindt, willen wij u vragen ons te steunen met een financiële bijdrage. Kijk voor meer informatie op onze donatiepagina.

foto: Yordan Simeonov (CC BY 2.0)