Het Platform Bescherming Burgerrechten belegt maandelijks een vergadering waarin de aangesloten organisaties kennis en ideeëen over actuele onderwerpen uitwisselen. In december hebben onder meer de volgende thema’s de revue gepasseerd:

Privacy en rechtsbeschermingskwesties omtrent nieuwe Jeugdwet
Nationaal Actieplan Mensenrechten
Evaluatierapport Wet op Inlichtingen- en veiligheidsdiensten
Actualiteiten Biometrie
Terugblik 10 december Rode Hoed

Privacy en rechtsbeschermingskwesties omtrent nieuwe Jeugdwet

De behandeling van de nieuwe Jeugdwet is door de Eerste Kamer uitgesteld, nadat er op 9 december een hoorzitting met experts is gehouden. Deze vormde kennelijk genoeg reden om het wetsvoorstel tijdelijk aan te houden, tot opluchting van Platformdeelnemers.

Met de nieuwe Jeugdwet wordt nagenoeg de gehele jeugdzorg een taak van de gemeente, waar dit eerst onder het provinciebestuur viel. Deze overheveling heeft flinke implicaties voor de rechtsbescherming van gezinnen die te maken hebben met jeugdzorg. Voor een compleet overzicht van alle bezwaren, zie de brief aan de Eerste Kamer die Privacy Barometer opstelde.

Ten eerste komt een grote hoeveelheid medische persoonsgegevens in handen van gemeenteambtenaren, terwijl de privacywaarborging van de personen wier gegevens worden verzameld nauwelijks op orde is. Het College Bescherming Persoonsgegevens stelt in haar brief aan de minister van Binnenlandse Zaken:

“De risico’s waar het CBP in zijn brief op wijst hebben betrekking op het bovenmatig delen van persoonsgegevens, het gebruiken van de gegevens voor een doel dat niet verenigbaar is met het oorspronkelijke doel waarvoor zij zijn verzameld en de beveiliging. Bovendien dreigt volstrekte intransparantie waardoor het noch voor burgers noch voor de overheid zelf inzichtelijk is wie welke gegevens verzamelt en gebruikt en met welk doel dat gebeurt.”

Ook de rechtsbescherming van gezinnen staat op de tocht met het nieuwe wetsvoorstel. Hoogleraar Jeugdbescherming Ido Weijers waarschuwde in oktober in NRC Handelsblad al voor een volledig scheve machtsverhouding tussen gemeente en gezin door de overheveling van een groot aantal bevoegdheden.

Ouders raken volgens dit wetsvoorstel de controle kwijt over wie wat weet over hun kinderen, een onaanvaardbare schending van fundamentele rechten. Platformdeelnemers hopen dat de senatoren, in tegenstelling tot hun collega’s in de Tweede Kamer, de kritiek die maatschappijbreed is geuit op de Jeugdwet ter harte nemen en van de minister zullen eisen dat er harde waarborgen komen tegen oneigenlijk gebruik van persoonsgegevens alsmede de nieuwe bevoegdheden die gemeenten met de wet krijgen.

Nationaal Actieplan Mensenrechten

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken presenteerde op 10 december jl. haar eerste Nationale Actieplan Mensenrechten. Het plan, dat een vogelvluchtperspectief moet bieden van wat de Nederlandse overheid doet om mensenrechten op nationaal niveau te garanderen, wordt door het ministerie zelf samengevat als “het gaat goed, maar alertheid blijf geboden”.

De meningen daarover verschillen. Ondanks input van verschillende bij het Platform aangesloten organisaties, is het Actieplan voor een aanzienlijk deel een PR-verhaal geworden, waarmee de Nederlandse overheid volgens Platformdeelnemers haar straatje schoonveegt op het gebied van mensenrechtenschendingen. Veel belangrijke en actuele thema’s staan bovendien niet in het actieplan. Daarmee is het maatschappelijk middenveld wel geconsulteerd, zoals het rapport stelt, maar niet gehoord.

Bij de specifieke beleidsthema’s die in het kader van privacy en burgerrechten in het plan langskomen, valt weinig initiatief te ontdekken – voornamelijk wordt verwezen naar al bestaande praktijken die de bescherming van rechten zouden moeten garanderen. Het is in die zin meer een verantwoording dan een actieplan. Veel noodzaak ademen de passages in het plan dan ook niet. Onterecht, volgens Platformdeelnemers. Het blijft in die zin van belang dat het maatschappelijk middenveld de thema’s in dit rapport van kritische aandacht en input blijft voorzien.

Evaluatierapport Wet op Inlichtingen- en veiligheidsdiensten

De ministeries van Veiligheid & Justitie en Defensie boden op 3 december de evaluatie van de WIVD (Wet op Inlichtingen- en veiligheidsdiensten) aan. In het rapport wordt ingegaan op het huidige optreden van de AIVD (en haar militaire evenknie de MIVD) en worden aanbevelingen gedaan voor het toekomstig functioneren van de inlichtingendiensten.

De technologische focus van de inlichtingendiensten is verlegd, zo blijkt uit het rapport. Op dit moment mag de AIVD op grote schaal ethergebonden communicatieverkeer aftappen; met de opkomst van digitale communicatie zal de AIVD naar alle waarschijnlijkheid ook communicatie via de kabel structureel mogen aftappen. Daarmee onstaat de mogelijkheid om het gehele internetverkeer te doorzoeken op keywords, patronen en allerhande verdachte activiteiten. De scope van aftapbevoegdheden wordt daarmee niet alleen gemoderniseerd, maar tegelijkertijd enorm vergroot gezien de hoeveelheid communicatie die digitaal plaatsvindt.

Een van de meest in het oog springende aanbevelingen in dat kader is het zogeheten ‘mediumonafhankelijk’ maken van regelgeving. Door de snelheid van ontwikkelingen op het gebied van digitale communicatie, zijn de regels die bepalen wanneer een interceptie (lees: het aftappen van communicatie) gerechtvaardigd is, verouderd. Niet langer het medium (telefoon, post, , maar de ‘interceptieactiviteit, de indringendheid en de intensiteit’ moet het uitgangspunt worden bij de vraag of het aftappen van communicatie legitiem is, zo stelt het rapport.

De vraag is hoe dit concreet uitwerking krijgt. Indien oude media als uitgangspunt worden genomen bij het opstellen van waarborgen en beperkingen, terwijl nieuwe media veel meer mogelijkheden bieden voor interceptie van communicatie, komt deze nieuwe benadering er op neer dat de deur wagenwijd wordt open gezet voor grootschalige privacy-inbreuken op elke vorm van berichtenverkeer.

Het rapport heeft daarmee alles in zich van een prelude op een wetswijziging in de loop van 2014, die de bevoegdheden van de AIVD aanzienlijk uitbreidt. De activiteiten in samenwerking met de NSA, die op dit moment nog kunnen worden getypeerd als ‘informatie witwassen’, zouden met deze voorstellen gelegaliseerd worden. Dit tot verontrusting van Platformdeelnemers.

Zorgwekkend is de expliciete vraag om meer ‘politiek toezicht’, waar Platformdeelnemers van mening zijn dat voor activiteiten die een dusdanige inbreuk vormen op fundamentele rechten, juist rechterlijk toezicht is vereist; waarborging van burgerrechten zou niet in de handen van de wetgevende macht moeten liggen.

Actualiteiten Biometrie

Komst vingerafdrukvrije identiteitskaart

De Eerste Kamer heeft de wijziging van de Paspoortwet aangenomen die mogelijk maakt dat Nederlandse burgers een vingerafdrukvrije identiteitskaart kunnen aanvragen. Ook al vormt de beslissing een succes voor iedereen die tegen de verplichte vingerafdruk in identiteitskaarten strijdt, het blijft in de ogen van Platformdeelnemers van belang het grotere plaatje van biometrische identiteitsbewijzen niet uit het oog te verliezen. Er zijn met name nog steeds grote bezwaren tegen de biometrische gezichtsscan en de op handen zijnde irisscan, waarvan de eerstgenoemde op dit moment opgeslagen wordt op de (op afstand leesbare) RFID-chip in id-kaarten en paspoorten.

Gevreesd wordt dat de strijd tegen de overblijvende bezwaren moeilijker zal worden nu de overheid inmiddels de ‘concessie’ van een vingerafdrukvrije identiteitskaart heeft gedaan. Dit doordat de overheid het doet voorkomen alsof met deze wetswijziging alle bezwaren van de baan zijn, procederende burgers als ‘niet langer belanghebbend’ betitelt, of stelt dat dergelijke kwesties onder Europees bestuur vallen.

De Nederlandse en Europese biometrische vreemdelingendatabases

Op Europees niveau vorderen de plannen voor een biometrisch grenssyssteem. Onlangs werd besloten dat iedere ‘vreemdeling’ – van toeristen en buitenlandse studenten tot expats en zakenlieden- die de EU binnenreist, zijn vingerafdrukken en gezichtsscan moeten afgeven, alsmede niet EU-ingezetenen die op dit moment al in de EU verblijven. Deze zullen een oproep krijgen om hun biometrische gegevens af te geven.

De Nederlandse overheid vouwt op dit moment plannen uit om een biometrische vreemdelingendatabase aan te leggen voor opsporingsdoeleinden – de Eerste Kamer stemde op 10 december jl. In met het wetsvoorstel van minister Opstelten. De insteek verschilt daarmee met het Europese grenssysteem, dat vooralsnog gericht lijkt te zijn op de bestrijding van fraude met identiteitsdocumenten – hoewel cijfers ontbreken in de onderbouwing van de noodzaak daarvan.

Platformdeelnemer Vrijbit schreef een open brief aan de Eerste Kamer met daarin de bezwaren tegen de vreemdelingendatabase, deze valt hier te lezen.

Terugblik Debat op 10 december

De Stichting Bescherming Burgerrechten organiseerde op de Dag van de Mensenrechten een discussieavond over de onafhankelijkheid van de rechtspraak als elementair burgerrecht. In de Rode Hoed gingen advocaten, OM en rechters met elkaar in debat over drie thema’s uit het in 2013 verschenen werk Opwaaiende Toga’s van onderzoeksjournalisten Hella Rottenberg en Jelle van der Meer, die daarin verslag doen van een jaar lang achter de schermen bij de rechtbank. Een goedbezochte avond met discussies op niveau. Voor een verslag van de debatten zie hier, voor een inleiding op de drie thema’s, zie hier, hier en hier.