Op 10 december, de Dag van de Mensenrechten, organiseert de Stichting Bescherming Burgerrechten een debatavond over de onafhankelijkheid van de rechtspraak. Drie onderwerpen uit het onlangs verschenen werk Opwaaiende Toga’s dienen als vertrekpunt voor een discussie tussen twee personen uit het veld. Op deze site een voorbeschouwing van deze debatten.
Onderzoeksjournalist Hella Rottenberg publiceerde in augustus dit jaar het boek Opwaaiende Toga’s, waarin ze met co-auteur Jelle van der Meer verslag doet van een jaar lang achter de schermen bij de Rechtbank Haarlem. Het boek schetst een beeld van de strafrechtspraak onder druk. Druk van de publieke opinie die daders berecht en gestraft wil zien, druk van beleidsmatig opgelegde richtlijnen en strafnormen en druk van politici die lik op stuk beleid voeren.
Hoe groot is de onafhankelijkheid van de rechter, en waar houdt deze op? In hoeverre mag een rechter bij het bepalen van een vonnis zijn eigen afweging maken en in hoeverre heeft hij zich te schikken naar opvattingen van buiten- en bovenaf?
Debat 1: Slikkers en duwers: Schiphol en de oorlog tegen drugs
Dat er tussen beleids- en praktijkinzichten een wereld van verschil kan bestaan, blijkt nergens zo sterk als bij de zogeheten war on drugs, die in de jaren 80 door president Reagan werd gestart en in de dagelijkse praktijk van Schiphol nog volop actueel is. Er worden elke week nog steeds tientallen bolletjesslikkers, -duwers en bodypackers uit de douanerij geplukt. De rechtbank Schiphol, aanvankelijk een noodvoorziening, berecht inmiddels al tien jaar lang een niet aflatende stroom drugsdelinquenten.
In Opwaaiende Toga’s komen strafrechters en Officieren van Justitie van de Rechtbank Schiphol aan het woord, die zich zeer kritisch uiten over de strafmaat bij drugssmokkel en zich afvragen welk nut het heeft om een op Schiphol gearresteerde koerier met 400 gram vier maanden op te sluiten, terwijl in de haven van Rotterdam harddrugs met containers vol het land in worden gesluisd. De jaarlijkste vangst bij koeriers op Schiphol schommelt tussen de 1500 en 2000 kilo. Op de door wetenschappers geschatte hoeveelheid cocaine die per jaar Nederland wordt ingevoerd, 40.000 kilo, is het een druppel op een gloeiende plaat.
Niet alleen het effect, maar ook de proportionaliteit van het drugsbeleid en haar straffen worden openlijk in twijfel getrokken. Rechters worden tijdens zittingen geconfronteerd met schrijnende gevallen; omstandigheden die mensen ertoe bewegen met gevaar voor eigen leven bolletjes cocaïne in hun lichaam te verstoppen om anders onbetaalbare schulden af te lossen of een gezin te onderhouden.
Tot halverwege 2009 hanteerden strafrechters op Schiphol zelfs straffen die afweken van de landelijke normen, omdat ze van mening waren dat persoonlijke omstandigheden lagere straffen rechtvaardigden. Er was volgens rechters geen reden om de bolletjesslikkers op Schiphol te behandelen als geharde criminelen. Dit leidde tot bezwaren vanuit het OM en uiteindelijk tot een groot aantal hoger beroepszaken die de rechters op Schiphol dwongen hun vonnissen te schikken naar de strafmaat die het OM hanteert bij drugssmokkel.
Dat roept vragen op over de positie van de rechter. Wie beslist er wanneer een strafnorm proportioneel is? Is dat de politicus met zijn volksmandaat? In hoeverre mag een rechter op basis van persoonlijke omstandigheden afwijken van strafnormen voortkomend uit dit beleid? Vormt het feit dat rechters en officieren van justitie zo kritisch tegenover dit beleid staan, geen goede reden om na dertig jaar falend war on drugs beleid naar een alternatief te kijken?
Albert Patijn, strafrechter in Haarlem en Schiphol, debatteert over dit onderwerp met Officier van Justitie Bote ter Steege.
Lees ook over Debat 2: De vrijheid van de rechter bij het bepalen van een passende straf
Voor het volledige programma en informatie over kaarten, reserveringen en tijdstip, zie de website van de Rode Hoed.
afbeelding: Flickr|arenamontanus
