Op 10 december, de Dag van de Mensenrechten, organiseert de Stichting Bescherming Burgerrechten een debatavond over de onafhankelijkheid van de rechtspraak. Drie onderwerpen uit het onlangs verschenen werk Opwaaiende Toga’s dienen als vertrekpunt voor een discussie tussen twee personen uit het veld. Op deze site een voorbeschouwing van deze debatten.
Onderzoeksjournalist Hella Rottenberg publiceerde in augustus dit jaar het boek Opwaaiende Toga’s, waarin ze met co-auteur Jelle van der Meer verslag doet van een jaar lang achter de schermen bij de Rechtbank Haarlem. Het boek schetst een beeld van de strafrechtspraak onder druk. Druk van de publieke opinie die daders berecht en gestraft wil zien, druk van beleidsmatig opgelegde richtlijnen en strafnormen en druk van politici die lik op stuk beleid voeren.
Hoe groot is de onafhankelijkheid van de rechter, en waar houdt deze op? In hoeverre mag een rechter bij het bepalen van een vonnis zijn eigen afweging maken en in hoeverre heeft hij zich te schikken naar opvattingen van buiten- en bovenaf?
Lees hier over Debat 1: Schiphol, the War on Drugs en de strafmaat voor bolletjeslikkers
Debat 2: De onafhankelijkheid van de rechter bij het bepalen van een passende straf
Ondanks een hardnekkig beeld over ‘softe rechters’, kent Nederland in vergelijking met andere West-Europese landen een streng strafklimaat, vooral als men kijkt naar het percentage daders dat een onvoorwaardelijke celstraf krijgt in plaats van een alternatieve straf. Het is het resultaat van een trend die zich vanaf 1993 inzette naar aanleiding van kritiek op rechters die zich niets zouden aantrekken van het maatschappelijk klimaat.
Waar het OM ‘richtsnoeren’ hanteert voor het formuleren van strafeisen, hebben rechters zogeheten ‘oriëntatiepunten’, een term die meer vrijheid suggereert in de afwegingen die tot een vonnis leiden, zodat elke zaak op haar eigen merites beoordeeld kan worden. Toch ontkomt ook deze afweging niet aan externe druk. De rechters in Opwaaiende Toga’s hebben niet zozeer moeite met meeveranderen met de maatschappij, maar wel met ondoordachte wetsvoorstellen die de inperking van keuzevrijheid afdwingen. Van zulke maatregelen komen er enkele langs in Opwaaiende Toga’s.
De Wet Beperking Taakstraffen uit 2012 is daar een voorbeeld van. Aanleiding: een geruchtmakende uitzending van Zembla die verhaalde over moord- en doodslagzaken die werden afgedaan met een taakstraf. Ondanks dat deze aantijgingen achteraf niet bleken te kloppen, diende toenmalig minister Hirsch Ballin een wetsvoorstel in dat de rechter minder mogelijkheden gaf om voor recidive en gewelds- en zedendelicten taakstraffen te geven. De reden: de ontstane beeldvorming en de daarop volgende maatschappelijke verontwaardiging. Staatssecretaris Teeven deed daar nog een schepje bovenop door de Wet Beperking Taakstraffen aan te scherpen.
Zowel rechters als officieren van justitie stuit deze wet tegen de borst. Met de Wet Beperking Taakstraffen is het verboden om bij recidive, ook van een klein strafbaar feit, een taakstraf op te leggen. Maar is opsluiten in zulke gevallen altijd de beste oplossing? Of moet de rechter de mogelijkheid houden om van detentie af te zien wanneer een werkstraf meer effect sorteert en juist recidive tegen zou kunnen gaan?
Een tweede voorbeeld dat langskomt in Opwaaiende Toga’s is het beleid voor fysiek en verbaal geweld tegen agenten en andere publieke functionarissen. In de afgelopen jaren is daar een zero tolerance beleid voor ontwikkeld. Officiers van justitie moeten op dit moment een straf eisen die driemaal zo hoog ligt als eenzelfde vergrijp tegen een gewone burger. Rechters volgen, zij het op enige afstand, deze eisen. De politie roept, zo stellen advocaten, maar ook leden van de rechterlijke macht, wel erg gemakkelijk het strafrecht te hulp bij de eigen gezagsproblemen. Agenten worden door hun eigen collega’s en korps aangemoedigd aangifte te doen en schadevergoediing te eisen, ook als het om niet meer dan een scheldpartij gaat.
Wanneer ‘de burger’ zwaardere straffen wil, of de politiek denkt dat de burger zwaardere straffen wil, dan komen die er. Ook als dat idee gebaseerd is op incidenten of mediahypes, zo wordt op basis van interviews met officieren en rechters, gecombineerd met cijfermateriaal geconcludeerd in Opwaaiende Toga’s.
Moeten de kaders voor een passende straf wel zodanig ingeperkt worden? Is het wantrouwen jegens softe rechters inmiddels zo groot dat de rechter steeds minder een eigen afweging mag maken?
Strafpleiter en voorzitter van de Vereniging van Strafrechtadvocaten Bart Nooitgedacht gaat over dit onderwerp in discussie met Gerrit van der Kamp, voorzitter van de politievakbond ACP.
Voor het volledige programma en informatie over kaarten, reserveringen en tijdstip, zie de website van de Rode Hoed.
afbeelding: Flickr|chaouki
