Op 10 december, de Dag van de Mensenrechten, organiseert de Stichting Bescherming Burgerrechten een debatavond over de onafhankelijkheid van de rechtspraak. Drie onderwerpen uit het onlangs verschenen werk Opwaaiende Toga’s dienen als vertrekpunt voor een discussie tussen twee personen uit het veld. Op deze site een voorbeschouwing van deze debatten.
Onderzoeksjournalist Hella Rottenberg publiceerde in augustus dit jaar het boek Opwaaiende Toga’s, waarin ze met co-auteur Jelle van der Meer verslag doet van een jaar lang achter de schermen bij de Rechtbank Haarlem. Het boek schetst een beeld van de strafrechtspraak onder druk. Druk van de publieke opinie die daders berecht en gestraft wil zien, druk van beleidsmatig opgelegde richtlijnen en strafnormen en druk van politici die lik op stuk beleid voeren.
Hoe groot is de onafhankelijkheid van de rechter, en waar houdt deze op? In hoeverre mag een rechter bij het bepalen van een vonnis zijn eigen afweging maken en in hoeverre heeft hij zich te schikken naar opvattingen van buiten- en bovenaf?
Lees hier over Debat 1: Schiphol, the War on Drugs en de strafmaat voor bolletjeslikkers
Lees hier over Debat 2: De vrijheid van de rechter bij het bepalen van een passende straf
Debat 3: Project ZSM – Lik op stuk, straf zonder rechter
In hoofdstuk 5 van Opwaaiende Toga’s maakt de lezer kennis met de werkwijze ZSM, oftewel Zo Snel, Slim, Selectief, Simpel, Samen en Samenlevingsgericht Mogelijk. Het uitgangspunt luidt: overtredingen en kleine misdrijven kunnen en moeten efficiënter worden afgehandeld.
Het is een vorm van strafoplegging die mogelijk werd door de Wet OM-afdoening uit 2008. In de kern komt het er op neer dat, als het maar even kan, een zaak op het politiebureau door de officier van justitie wordt afgedaan en niet meer voor de rechter komt. De procedure is dat binnen 72 uur beslist wordt over een taakstraf, seponering of geldboete. In beginsel zou de ZSM moeten worden toegepast op simpele zaken die al ‘rond’ zijn.
Voorstanders zien er alles in wat de samenleving in toenemende mate eist van het strafrecht: lik-op-stuk afhandeling van overtredingen en misdrijven. Daders die direct de gevolgen van hun daden ondervinden zonder dat de afhandeling wordt opgehouden door de trage procedures en waarborgen waaraan een rechter zich moet houden. Bovendien blijven er minder zaken ‘hangen’ in het systeem en hoeven slachtoffers niet lang te wachten op een vonnis en/of schadevergoeding.
Rechters en advocaten hebben er hun bedenkingen bij. Niet alleen ontbreekt de rechter als onafhankelijke beoordelaar, maar ook wordt gevreesd dat door de snelheid van het proces verdachten sneller worden bewogen tot bekennen zonder dat er een advocaat aan te pas is gekomen. Bovendien is de rechtspraak door de officier van justitie niet openbaar, zoals dat wel het geval is bij een vonnis van de rechter. Weegt de beoogde efficiëntie op tegen het feit dat een officier van justitie op de stoel van de rechter gaat zitten?
Hoe effectief is ZSM? Is het een dringende behoefte, of eerder een symptoom van een samenleving die in het strafrecht meer en meer een smeermiddel ziet voor allerhande problematiek? Waar ligt de grens tussen een efficiëntere afhandeling van zaken en de afbraak van rechtswaarborgen? En zou snelheid ook op een andere manier bereikt kunnen worden?
Marijke Malsch, rechter-plaatsvervanger en onderzoeker aan het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en Rechtshandhaving, gaat in debat met Chris van Dam, plaatsvervangend hoofdofficier van Haarlem en landelijk aanjager van de ZSM werkwijze.
Voor het volledige programma en informatie over kaarten, reserveringen en tijdstip, zie de website van de Rode Hoed.
Afbeelding: Flickr|Roel Wijnants
