Ondanks toezeggingen aan de raad, besluit het college van Nissewaard toch haar fraude-algoritmen geheim te houden. Ook worden inzageverzoeken van burgers onnodig bemoeilijkt en belangrijke documenten ondanks toezegging niet met de raad gedeeld. FNV en Platform Burgerrechten beraden zich op juridische stappen: “Dit college is toe aan een cursus AVG.”
Sinds fraudesysteem SyRI in februari door de rechtbank werd geschrapt wegens gebrek aan transparantie, ligt de samenwerking tussen gemeente Nissewaard en data-analysebedrijf Totta Data Lab onder vuur. Totta doorzoekt met algoritmen de data van de 2300 bijstandsgerechtigden in Nissewaard en de leden van hun huishouden. De burgers die volgens Totta’s analyse het hoogste risico op het plegen van fraude hebben, worden aan de sociale dienst doorgeleverd en onderzocht.
De gemeenteraad vraagt al ruim een half jaar om volledige inzage in de algoritmen die Totta gebruikt bij het selecteren van burgers. Na herhaaldelijke verzoeken beloofde het college in juni met een uitgebreide inhoudelijke toelichting op de werkwijze te komen. Burgers en raadsleden die verwachtten behoorlijk te worden ingelicht, kwamen echter bedrogen uit.
Kluitje in het riet
Uit de documenten het college onlangs vrijgaf, blijkt dat men toch niet van plan is om de raad of burgers openheid te bieden. Van de 500 regels die duiden op een hoog frauderisico, geeft het college er slechts een handvol vrij als voorbeeld. De overige blijven geheim, omdat fraudeurs anders de dans zouden ontspringen, aldus het college: “Door immers een complete opsomming te geven van analyse-kenmerken, opent dat eigenlijk allerlei mogelijkheden om nog slimmere wegen te vinden voor eventueel misbruik of fraude in het kader van de Participatiewet. Dat kan nooit de bedoeling zijn.”
Het college stuurt haar burgers en de gemeenteraad met een kluitje in het riet, aldus Maureen van der Pligt, bestuurder bij FNV Uitkeringsgerechtigden: “Na maanden aan verzoeken uit de gemeenteraad om de algoritmen van Totta en evenveel toezeggingen van het college, blijkt men nu opeens helemaal niet van plan te zijn geweest om transparantie te bieden. Waarom heeft het college dat niet direct aangegeven?”
In de gewonnen rechtszaak tegen SyRI kwam het Ministerie van Sociale Zaken met hetzelfde argument, maar de rechtbank maakte daar korte metten mee, vertelt Ronald Huissen van het Platform Burgerrechten, één van de partijen waarmee FNV in februari de rechtszaak tegen SyRI won. “De methode die ertoe leidt dat je burgers op een risicolijst plaatst, moet inhoudelijk controleerbaar zijn voor degenen die je doorlicht. Het is onbegrijpelijk waarom het college denkt dat zij het profileren van haar burgers wel geheim mag houden.”
Identificeren aan de balie
Ook inwoners van Nissewaard ervaren moeilijkheden wanneer ze de gemeente vragen om inzage over de verwerking van hun persoonsgegevens. Burgers die een verzoek op basis van de AVGindienden, kregen te horen dat ze een fysieke afspraak moesten maken op het stadhuis om zich te identificeren. Dit terwijl ze een kopie van hun identiteitsbewijs meestuurden met hun verzoek. Van der Pligt: “De gemeente mag zoiets niet eisen en werpt zo een onredelijke drempel op voor burgers. We vrezen dat burgers onder druk zullen worden gezet om genoegen te nemen met minder informatie dan waar ze recht op hebben. De gemeente moet gewoon aan haar verplichtingen voldoen, in plaats van haar burgers onredelijke verplichtingen op te leggen”, aldus de bestuurder van FNV Uitkeringsgerechtigden, dat onlangs een inzagebrief beschikbaar stelde waarmee burgers hun risicoscore bij de gemeente kunnen opvragen.
Documenten blijven achterwege
Ook ligt er al sinds april een verzoek vanuit de raad om de verwerkersovereenkomst tussen Nissewaard en Totta, waarin belangrijkejuridische afspraken staan over de samenwerking met het bedrijf. Hoewel de gemeente in haar antwoord stelde het document te hebben bijgesloten, ontbrak dit bij de antwoorden. Ook op een herinneringsverzoek in de meest recente vragen uit juni wordt het document wel toegezegd in de antwoorden van het college, maar niet geleverd. Van der Pligt: “Zoiets moet je als bijstandsgerechtigde burger niet wagen,verschuldigde informatie tot twee keer toe niet aanleveren. Dan wordt je uitkering direct stopgezet of gekort.”
Cursus AVG
Volgens FNV en Platform Burgerrechten is de gemeente Nissewaard nodig aan een cursus AVG toe, gezien haar houding tegenover de raad en haar inwoners. Als de gemeente blijft weigeren om openheid te bieden, zit er niets anders op dan naar de rechter of de Autoriteit Persoonsgegevens te stappen. Het zou niet de eerste keer zijn dat de gemeente aantoonbaar handelt in strijd met de privacywetgeving. Eind 2007 werd de gemeente veroordeeld wegens het plaatsen van verborgen camera’s in buurtcentra. Eind 2018 bleek de gemeente jarenlang de vingerafdrukken van zo’n 1000 burgers in de bijstand ten onrechte te hebben opgeëist bij het te werk stellen van bijstandsgerechtigden bij Voorne Putten Werkt.
