Je online gedrag vormt de basis van een uitgebreide profilering die in de toekomst onverwachte en ongewenste gevolgen zou kunnen hebben. Dat proces moet transparanter worden om ons meer invloed te geven over welk plaatje er over ons ontstaat.
Dat was de belangrijkste boodschap die professor Mireille Hilebrandt, hoogleraar ICT en Rechtstaat, de bezoekers van het symposium ‘privacy in cyberspace’ op 10 december meegaf. De bijeenkomst werd georganiseerd door de Stichting Bescherming Burgerrechten in samenwerking met Felix Meritis.
“Als we het hebben over privacy op internet, denken de meesten aan die foto’s op facebook die iemand onwelgevallig heeft gezien. Over reputatiebeheer op internet, iets wat de huidige generatie allang onder de knie heeft, gaan we het vandaag niet hebben.” De wijze waarop we tegen privacy in cyberspace aankijken, focust zich teveel op voor de hand liggende privacy issues, aldus Hildebrandt.
Relevanter is de vraag hoe het bijvoorbeeld kan dat een Amerikaanse winkelketen op basis van koopgedrag eerder op de hoogte was van de zwangerschap van een tienermeisje dan haar eigen vader. Wat weten bedrijven en overheden van ons, hoe komen ze aan dat plaatje en hebben wij invloed op het beeld dat ze van ons samenstellen?
Dat zijn pregnante, maar grotendeels onbeantwoorde vragen, zo vertelt Hildebrandt in haar lezing ‘Verborgen Verleiders 2.0’. De titel van haar voordracht vindt haar oorsprong in marketingtheorieën uit de jaren 50. Destijds was de heersende opvatting dat men uitgaand van Freuds driftenleer, ons koopgedrag kon worden beïnvloed door in te spelen op motieven uit ons onderbewuste. Dat is anno 2012 radicaal veranderd.
Niet langer psychoanalytische theorieën over het subliminale vormen het uitgangspunt waarmee ons gedrag wordt voorspeld; het omgekeerde is tegenwoordig het geval. De huidige benadering is gebaseerd op rationele statistiek en wiskundige modellen. Of zoals Hildebrandt stelt: “we worden uitgelezen”.
Dat gaat als volgt: Het geheel aan bewegingen dat je op internet maakt, kortweg ‘surf- en klikgedrag’, wordt als data verwerkt met algoritmen, teneinde een nauwkeurig beeld van onze behoeften, interesses en motieven samen te stellen. Het enige wat hetzelfde is gebleven, is dat onze verleiders buiten ons zichtveld om te werk gaan.
Dataraffinaderijen
Bedrijven stellen achter de schermen op basis van sporen die jij onbewust achterlaat, een profiel samen waar jij nauwelijks kijk, laat staan invloed op hebt. “Dataraffinaderijen” noemt Hildebrandt ze. Ze noemt een voorbeeld van zo’n bedrijf, Acxiom. Dat verwerkt jaarlijks 50 biljoen datatransacties van 500 miljoen consumenten wereldwijd. Per persoon wordt een profiel samengesteld op basis van 150 ‘datapunten’. In die data gaat men op zoek naar patronen die iets zouden kunnen zeggen over ons (koop)gedrag.
Dat is informatie die wel eens zou kunnen opspelen op momenten waarop je het niet verwacht, en waarop het niet uitkomt. Want als over tien jaar blijkt dat je wordt geweigerd voor een zorgverzekering, zou dat best wel eens kunnen gebeuren op basis van informatie die je op dit moment achterlaat.
We moeten zelf in staat zijn in te schatten hoe ons surfgedrag het beeld wat van ons ontstaat beïnvloedt. “Voorzienbaarheid voor de manier waarop we worden voorzien is nodig, anders worden we een speelbal van wat er achter die schermen gebeurt.” De wijze waarop de sporen die we achterlaten worden verwerkt tot profielen die iets over ons vertellen, zou direct inzichtelijk moeten zijn in de interface, de plaats waar de gebruiker in contact staat met dat wat achter de schermen wordt verzameld.
De nieuwe Europese verordening Gegevensbescherming is wat dat betreft een goede eerste stap, een “game changer” in Hildebrandts woorden. Deze behelst meer rechten voor consumenten en tegelijkertijd meer verplichtingen voor bedrijven die onze sporen verzamelen. Privacy by design is daarbij het uitgangspunt; onze persoonsgegevens worden niet enkel door wetgeving beschermd, maar ook in de systemen die deze data verzamelen moeten waarborgen worden ingebouwd. De sancties worden stevig verhoogd, zodat bedrijven het ook in hun portemonnee voelen wanneer ze regels overtreden.
“De verborgen verleiders zijn tegenwoordig calculerend. Wij moeten ons daar bewust van zijn en eraan meedoen.”
De lezing van professor Hildebrandt valt hier in pdf-formaat te downloaden.
Zie ook het verslag bij Felix Meritis en het Humanistisch Verbond.
